Fes, de oudste Koningsstad

Vanaf het bergmeer rijden we naar het wintersportplaatsje Ifrane. Dit is oorspronkelijk door de Fransen gebouwd, om aan de Alpen of Zwitserland te denken. Het is er groen en schoon, huizen met zelfs af en toe vakwerk. In de winter kan er soms worden geskied, ook in de zomer komen de Marokkanen er graag. Maar niet vandaag, het is er heel erg stil. De koffie en taart zijn wel lekker dat is tenminste iets! 

Door de cederwouden

Het smalle weggetje door de cederwouden is eng. Gelukkig geen grote tegenliggers. Er leven ook apen, die wachten op eten van de toeristen op de standaard plaatsen. Als gevolg daarvan hebben ze obesitas! Langs groene landbouwvelden rijden we naar de oude Koningsstad Fes, die meer dan 1200 jaar geleden is gesticht. Parkeren op het grote plein bij de ingang van de Medina mag, overnachten helaas niet meer, We moeten naar een gesloten(!) camping om daar langs de weg te gaan staan.

De poorten door de muur van de Medina in Fes.
Hier gaat Zwerver gewoon doorheen 

Hans en Nancy nemen ons mee op een wandeling door de stad. Allereerst gaan we naar een koranschool, Medersa Bou Inania. De binnenplaats is prachtig versierd met stucwerk, tegels en ceder-houtsnijwerk. Verder dan die binnenplaats komen we niet, de school is nog in gebruik.

Medina in Fes

De leerbewerkers zitten in een oude Karavanserai. Allerlei kleuren tassen en mooi bewerkte geiten- en koevellen hangen er te koop. Het stinkt vreselijk en het is een grote troep. 

Leer looierij. met onder de vaten en een verver

We lopen snel verder naar de leer looierij. Dat is een groot complex midden in de Medina met wel 100 verschillende betonnen kuipen waarin het de huiden worden schoongemaakt, gelooid en soms geverfd. Op alle omringende balkons en terrassen hangen eindeloze hoeveelheden huiden. Het is zwaar werk en het ruikt niet fris. Toch wordt hier goed verdiend, vertelt Hans.

De rest van die middag en ook de hele volgende dag lopen we door de oude Medina. Het is minder chaotisch en druk dan in Marrakesh. Er wonen ruim 70.000 mensen in deze Medina die ook allemaal boodschappen moeten doen. De normale zaken als groenten, vlees, kleding, meubels en huishoudelijke zaken zijn hier gewoon te koop.

De gasflessen worden overgeladen op muil-ezels
die ze in de medina rondbrengen

Deze Medina is het grootste gebied in de wereld waar geen auto's mogen komen. Ezeltjes vervoeren bouwmateriaal, muilezels vervoeren gasflessen, mannen rijden met handkarren door de straatjes. 

Ezels en handkarren lopen de medina in en uit

De Medina is ook gewoon een werkplaats voor leerbewerking, koper slagers, kleermakers, schoenmakers, sieradenmakers en allerlei reparaties. Er is altijd wat te zien! De zon bereikt nauwelijks de nauwe straatjes, in de winter is het koud. Ik heb mijn handschoenen aan gedaan!

We zoeken een plekje om wat te drinken in de zon om warm te worden. Dat is niet eenvoudig, de beste plek is op de daken van de huizen als het restaurant daar een terras heeft. Dat lukt prima de tweede dag, we eten heerlijk in de zon en met mooi uitzicht.

Koffie met koekjes in de zon 

Een oude Karavanserai is prachtig gerestaureerd en ingericht als houtbewerking-museum.

Poort en binnenplaats van de grote moskee in Fes

Door de poort van de grote moskee mag ik zowaar een foto maken, deze binnenplaats is prachtig.

Hal van de moderne koranschool 

De moderne koranschool mag ik binnen als ik de bewaker (clandestien?) 50 dirham betaal. De studenten zitten te praten in de gangen en kijken een beetje vreemd op als ik zomaar langs wandel. Nou ja. . .

We wandelen langs het Koninklijke paleis met bewaking en een prachtige poort. Het grote park ligt er naast; een beetje groen in de hectiek van de Medina.

De poort van het Koninklijke paleis 

De vijver in het park

De reisgids noemt een uitzicht punt boven de stad. Dat is een ver lopen, maar met Zwerver maar 5 minuten, we moeten immers naar de camping rijden.

Het einde van onze reis nadert met rasse schreden, helaas! Op vrijdag 31 januari is het afscheidsdiner. De daarop volgende dag rijden we nog 400 km naar de veerboot naar Spanje, waarna onze wegen zich scheiden. Wij willen vrij snel naar huis, via Nils zijn zus in de Eifel. We denken zondag 9 februari weer thuis te zijn.

Oh ja, we hebben nog steeds gas uit onze oorspronkelijke gasflessen. We gaan de Marokkaanse fles niet meer installeren! Hoeven we ook niets terug te zetten!

Watervallen en sneeuw

Watervallen

Op zaterdag 25 januari laten we de smog van Marraksh achter ons en rijden naar de frisse lucht van het Atlasgebergte.

Onderweg is er veel landbouw, de vlakte waarin Marrakesh ligt is vruchtbaar. Grotere irrigatiekanalen monden uit in kleinere gootjes. Paard en ezel-wagens, zijn er nog steeds, maar het aantal tractoren neemt toe. Mooi zijn de vele bloeiende amandelbomen die we tegenkomen.

Grote irrigatiekanalen 

Paarden en tractoren, alles wordt gebruikt

Zwerver mag op de camping “Zebra” staan, terwijl wij met z’n alle naar de watervallen van Ouzoud lopen. Het kleine bergriviertje stort zich naar beneden de diepte in. Best indrukwekkend voor zo'n droog land als Marokko. 

Watervallen van Ouzoud ....

Ook indrukwekkend zijn alle toeristen stalletjes en restaurantjes eromheen. Een hele groep Marokkaanse vrouwen doet blijkbaar een uitstapje. Ze genieten volop van dit spektakel. Eenmaal beneden willen Nils en ik verder lopen. Er is een oversteek middels zandzakken en een wiebelige bruggetje. Het pad loopt verder. Tot onze verrassing kunnen we aan de overkant weer omhoog en zo doorlopen naar de camping. 

...met veel stalletjes

De lucht betrekt, ineens begint het te stortregenen zelfs te hagelen. Het duurt niet lang, de zon is snel terug. Die tovert een prachtige dubbele regenboog boven ons hoofd.

Schitterende dubbele regenboog 

De volgende dag is het rust- was- en klusjesdag op de camping. Heerlijk! Ook de keuken is prima. Twee avonden eten we gezellig en lekker in het simpele restaurant.

Sneeuw!

Maandag rijden we al vroeg verder de bergen in. Eerst langs de kloof van de waterval met veel haarspeldbochten omhoog en naar beneden. Het riviertje steken we over via een smalle, wiebelige brug. 

Zwerver is klein in dit imponerende landschap 

Ook hier wordt het water van de bergen goed gebruikt; grote groene velden en vooral veel appelboomgaarden (denken we), met grote, moderne koelhuizen er naast. De sneeuwtoppen van de Hoge Atlas zien we al van ver liggen. Het heeft blijkbaar net gesneeuwd, zo wit ziet het eruit. Nog wat hoger ligt er sneeuw langs de weg. Grote schaapskuddes steken de weg over, die trekken zich van de sneeuw niets aan, lijkt het.

Via een onverhard pad rijden we naar onze overnachtingsplek een bergmeer op 2000 m hoogte omzoomd met besneeuwde bergen, schitterend! Met z’n vieren lopen we in ruim twee 100 uur helemaal rond het meer. Over grote keien en door de maagdelijke sneeuw, de wilde honden achter ons aan. 

Toch niet Zwitserland .....???  

Moe maar voldaan zetten we de kachel aan. Nu maar hopen dat ons laatste beetje gas voldoende is, want op deze hoogte gaat het vriezen. Gelukkig blijft de kachel branden en bevriest onze waterleiding niet. Aan de binnenkant van de ramen zit wel ijs, we moeten krabben! 

We moeten krabben! 

Snel na het ontbijt vertrekken we naar Fez, de motor maakt Zwerver weer lekker warm. 

Marrakesh: de overtreffende trap

Ruim twee en een halve dag zijn we nu in Marrakesh, wat een belevenis. Hier is alles de overtreffende trap.

In het Marrakesh Museum

Het “Place Jemaa-el-Fna”, het grote, drukke, lawaaierige, verrassende plein met slangenbezweerders, tig orkestjes die allemaal om het hardst spelen, verhalenvertellers met grote kringen Marokkanen eromheen die veel plezier hebben, (wij snappen er natuurlijk niets van), met honderden stalletjes waar iedere avond wordt gekookt en de walm je tegemoet slaat, en met héél véél mensen op ieder tijdstip van de dag en nacht. En dan is er natuurlijk ook nog het simpele vermaak: twee flessen boven op elkaar als je met een voetbal de bovenste ervan afschiet terwijl de onderste blijft staan win je iets. Populair want iedereen denkt dat het hem lukt.

De Medina heeft eindeloos veel winkeltjes, eettentjes, oude caravan serai zijn nu werkplaatsen voor hout- en leer bewerkers, ververijen en kleermakers. Er komt van alles doorheen sjezen, slenterende toeristen, haastige Marokkanen, fietsers, autos, hand -en ezelskarren, alles door elkaar heen!

Alles door elkaar heen in de nauwe straatjes!

Ook op de pleinen gebeurt van alles!

De paleizen zijn groot, heel groot. Het Badi paleis is grotendeels een ruïne, maar indrukwekkend door zijn grote, geometrische indeling en waterpartijen. 

Badi paleis, groot.....

Het Bahia Paleis is prachtig gerestaureerd met groene tuinen, geometrische zalen met fijn stucwerk, bewerkte houten plafonds en tegel-tableaus.

fijn stucwerk, prachtige plafonds in het Bahia paleis

Maar voor mij is de overtreffende trap van Marrakesj vooral in zijn prachtige gerestaureerde “Riads”; huizen van de notabelen. Ook hier zijn veel hotels maar die hoef je niet binnen te sluipen. Er zijn een groot aantal Riads omgetoverd tot interessante musea. We hebben er wel een stuk of vijf gezien, de een nog mooier en grootser dan de andere. Voor mij zijn het huis en de binnentuin zeker zo interessant zijn als de collectie.

 

"Secret Garden", binnentuin recent gerestaureerd

Onze eigen vermoeidheid is ook van de overtreffende trap. We hebben deze dagen zoveel gelopen en overal gekeken dat mijn voeten pijn doen en we uitgeteld in de camper zitten ‘s avonds. Vandaag hebben onze fietsjes goede diensten bewezen, hoewel het natuurlijk lastig was om die in de Medina te parkeren. 

De plek waar onze campers geparkeerd staan is ook al zo’n overtreffende trap: op 200 m van het grote centrale plein op een parkeerplaats achter een muur waar zelfs stopcontacten inzitten en een rioolputje voor de deur! Helemaal prima! 

We staan 200m van de Koutoubia Moskee geparkeerd

Om daar te kunnen staan moeten we er wel aan het eind van de ochtend zijn. Op woensdag 22 januari rijden we al om acht uur weg van de boulevard. Het is nog bijna donker, we turen naar mogelijke gaten in het asfalt en onverlichte voertuigen op de weg. Het gaat gelukkig goed. De route gaat door een landelijk gebied met heel veel ezelswagens, soms zelfs een tractor.

Groen met gele velden én regen wolken

Onderweg zijn steeds meer ingezaaide velden, hoe dichter bij Marrakesh hoe groener het wordt. Of het gras is of wintertarwe is moeilijk te zien. Op veel plaatsen zijn de velden geel gekleurd van een soort speenkruid, een prachtig gezicht.

Als alle campers op de parkeerplaats staan, lopen we gezamenlijk naar het grote plein en een eindje de Medina in. Wij lopen naar het Museum van Marrakesh, een prachtig gerestaureerd paleis met een bescheiden collectie. De zellij, gekleurde tegelpatronen, houten ingelegde plafonds en prachtig stucwerk zijn de echte blikvangers in dit museum.

‘s Avonds gaan we eten in een restaurantje aanbevolen door de reisgids. Boven op het terras zitten mensen, maar dat is mij te koud. De kamer binnen is eigenlijk heel ongezellig en we zitten er helemaal alleen. Het eten is wel lekker maar dit is niet voor herhaling vatbaar. De volgende dag eten we dan ook ergens lekker in het zonnetje in het begin van de middag op een terras waar veel is te zien. Veel leuker.

Prachtig kleurig stucwerk in het Mouassine museum

Op de tweede dag bezoeken we de paleizen en nog meer prachtige huizen. Het Tiskiwin museum biedt een prachtige collectie van mooi versierde gebruiksvoorwerpen, kleding en sieraden van de volkeren tussen Marrakesh en Timboektoe. 

Berber nomaden tent in het Tiskiwin museum

Er staat ook een ingerichte Berber nomaden tent. Erg interessant, die hebben we onderweg alleen op afstand kunnen bekijken. Helaas is de collectie wat stoffig en is er niet voldoende ruimte en uitleg beschikbaar voor al deze prachtige voorwerpen!

Als we de derde dag in het kleine, prachtig ingerichte Berber museum zijn, wordt het belang van een goede presentatie duidelijk.

Dit museum is in de nieuwe stad, dus buiten de Medina. Het ligt in een tuin gekocht en ingericht door Yves Saint Laurent. Een nieuwe zaal is gewijd aan de kleding die door YSL is ontworpen. Prachtig opgezet met muziek en video materiaal die het geheel ondersteunen, schitterend! Helaas is het niet toegestaan foto’s te maken.

Wat een grote naam al niet doet: de tuin en de musea zijn hartstikke druk. De toegangsprijs is heel hoog. Het restaurant in de buurt waar de koffie dronken vroeg drie euro voor een kopje koffie!

En dan te bedenken dat we vrijwel het zelfde gezien hebben in het Tiskiwin museum voor een derde van de prijs. Daar was vrijwel niemand en mochten we wel fotograferen. Dat hebben we te weinig gedaan want toen wisten we nog niet hoe echt de voorwerpen daar waren.

Op onze laatste middag is er nog net tijd voor het Mouassine Museum, ook weer in een prachtig 16^e-eeuwse Riad. Die avond wordt er een Berber-concert gegeven. Daar kunnen we nog net naar toe!

Berber Musici

Het concert in de kleine mooi gerestaureerde ontvangst kamer is erg mooi en levendig. Het 30-man sterke publiek wordt aangemoedigd mee te klappen; een paar van ons worden zelfs uitgenodigd voor een klein dansje. Een heel leuk uurtje, afgesloten door thee met huis gemaakt gebak op het dakterras.

Nu zitten we helemaal uitgeteld in ons huisje. Morgen weer verder de bergen in. Wel fijn want ook de luchtvervuiling en smog in Marrakesh zijn van de overtreffende trap. De besneeuwde bergen van de Hoge Atlas zijn helemaal wazig. 

Sfeervolle Medina's en havens

Meer dan 22 jaar geleden waren we ook in Marokko op een georganiseerde reis. We waren onder andere in Essaouira, een leuk oud havenplaatsje aan de westkust. Ik ben benieuwd of we ons daar nog iets van herinneren.

Onderweg naar Essaouira zien we steeds meer groen

Niet dus: er is veel veranderd. Een nieuwe haven, in de Medina is veel gerestaureerd, alleen de winkeltjes met heel veel souvenirs komen ons nog bekend voor.

Toegangspoort van de Medina, mét vlaggen
de koning was op bezoek

Ruim anderhalve dag lopen we door de Medina en de vissershaven. Het kleine museum is gevestigd in een mooi oud gebouw, een Riad. Dat smaakt naar meer, ik trek de stoute schoenen aan en loopt een aantal hotels binnen, die ook al zo mooi gerestaureerd zijn. Er heerst een prachtige oosterse sfeer, leuke hoekjes met veel kussens, prachtige trappenhuizen sfeervol verlicht en de meesten hebben een dakterras waar je heerlijk kunt eten volgens onze reisgids. 

Museum en hotel, beiden in een Riad 

 In de joodse wijk, Mellah, wijst een bordje naar de synagoge; die is open, natuurlijk gaan we kijken. Klein en sfeervol met blauwe tegels en mooie ramen. De joodse gemeenschap bestaat vrijwel niet meer. De meeste joden zijn naar Israël geëmigreerd.

Synagoge in de oude Joodse wijk

De vissershaven is levendig en gezellig; ook vies en verwaarloosd, veel van de vissersboten zien er slecht onderhouden uit. Er wordt overal vis schoongemaakt en verkocht. De meeuwen en katten fungeren als opruimdienst voor alle ingewanden. IJs wordt niet gebruikt. De vis moet dus snel worden verkocht en gegeten.

De vis wordt zonder ijs verkocht

Op de kleine scheepswerf worden boten gerestaureerd, alles met de hand. Het breeuw-touw wordt tussen de planken gehamerd. Een man met nette kleren staat erbij te kijken, de eigenaar?

De haven is veel te klein, de grotere boten liggen wel zeven rijen dik half buiten de haven. Dat maakt het laden en lossen er niet efficiënter op.

De vissersboten puilen uit de haven

Overal in de Medina zijn winkeltjes met souvenirs, prachtig houtsnijwerk, tapijten aardewerk, van alles! Het zou leuk zijn wat te kopen, maar we hebben geen idee wat we ermee moeten doen. Ons huis is al vol en het fotoboek dat we gaan maken is onze mooiste herinnering. Een aardewerken pot bovenop onze keukenlijst is al gekocht. Dus we zijn sterk en kopen toch maar niets.

Vis Tajine en munt thee

Wel eten we twee keer erg lekker in het stadje. Dan eten ‘s avonds alleen een broodje, lekker gemakkelijk. De camping waar we moeten staan, in Essaouira zelf mag het niet meer, is een eindje buiten de stad en tien minuten over een slechte onverharde weg. Nou ja het zij zo. We staan wel mooi in het groen.

Dinsdag 21 januari rijden we verder langs de kust naar Safi. Hier zien we wel een aantal industriële complexen: industrie: er is een fosfaatfabriek, een raffinaderij en een grote nieuwe kolencentrale met grote open steenkool ernaast.

Een straatje in de medina van Safi

De Medina is interessant, maar die lijkt op de anderen die we al hebben gezien. Toch is het altijd weer leuk om rond te lopen en iets van het normale dagelijks leven te zien. 

Heel veel sloffen

Zwerver voor de muur rond de medina van Safi 

Ook hier is geen camping, we moeten 30 km terug rijden naar een klein vissersplaatsje Souira Guedima. Over het strand wandel ik naar de kleine bootjes in het haventje. Ook hier een vesting. De Europeanen hebben deze kust wel goed verdedigd!

Haventje van Souira Guedima.

Geen van de bootjes die op het strand liggen, hebben een buitenboordmotor. Als ik er naar vraag begrijp ik dat de motoren mee naar binnen genomen worden. Er zijn ook een groot aantal kleine schuurtjes gebouwd aan deze haven.

Morgen rijden we door naar Marrakesh!

Regen – Wat vinden we van Marokko tot nu toe

Regen!

Het weer op deze reis is tot nu toe fantastisch mooi; iedere dag een prachtig blauwe lucht zoals te zien is op de foto’s. De zon is heerlijk warm tussen tien uur ’s ochtends en zes of zeven uur ’s avonds. ‘s Nachts is het meestal koud. Nu we dichter bij de kust zitten valt dat erg mee: goed voor onze gasvoorraad, de kachel hoeft niet aan. Onze Nederlandse gasflessen zijn nog in gebruik, de Marokkaanse fles staat tot nu toe werkeloos in onze garage. Hebben we ons teveel zorgen hebben gemaakt over onze gasvoorraad?

Gisteren zagen we voor het eerst veel wolken onderweg naar Essouira. ‘s Middags in de stad vielen er zowaar een paar regendruppels, het was zelfs koud. Vannacht heeft het een paar keer flink geregend. Heel goed voor het land, het water is hard nodig.  Zwerver ziet er na de buien van vannacht veel minder stoffig uit.

Bloeiende bloemen na de regen

We komen nu steeds meer in de “bewoonde wereld”. Hier aan de westkust zijn de wegen drukker, wonen meer mensen, zijn veel meer toeristen. We zijn niet meer de enige campers die rondrijden. 

Veel campers op de parkeerplaats bij Sidi Ifni

Zomaar overnachten in de vrije natuur met 13 campers wordt steeds moeilijker, ook nu staan we op een camping, wel mooi in het groen.

Wat vinden we van Marokko tot nu toe en dan voornamelijk het leger, droge, weinig bevolkte oosten en zuiden.

Grote borden op straat, de koning, zijn broer en zijn zoon.
De dynastie is verzekerd

De koning, Mohammed V, heeft bevolen dat in het hele land alle dorpen bereikbaar moeten zijn via de weg en een goede telefoonverbindingen moeten hebben. En er moeten overal scholen moeten zijn. Di wegen en telefoonverbinding zijn voor ons reizigers heel handig: over die verharde wegen komen we met onze campers op veel plaatsen, ook al is de kwaliteit van het asfalt niet overal even goed.

Het asfalt is meestal beperkt tot de hoofdweg, de zijstraten van een dorp zijn vrijwel allemaal onverhard.

Slecht wegdek

Het is fantastisch om overal telefoon ontvangst te hebben, zelfs in de woestijn in het uiterste zuiden staan radiomasten. We betalen een kleine €10 voor 10 GB dataverkeer per maand, ruim voldoende voor e-mail, de krant, bijhouden van deze website, een telefoongesprek met de familie en zelfs een spelletje step-bridge. Dat is heel welkom op de lange avonden in de camper.

Scholen zijn hier overal, met name middelbare scholen zijn vaak aan de weg net buiten het dorp of stad gebouwd. Veel jongens en meisjes lopen van en naar school. Overal staan gele schoolbusjes voor het vervoer. Goed geregeld dus.

Ezeltjes in het straatbeeld en langs de grote weg

 In het oosten en zuiden in de kleine dorpjes zijn de mensen arm. Vrijwel alles gebeurt met ezeltjes of er is een enkele oude motorfiets. Er is heel weinig verkeer op al die mooie wegen. Er zijn ook bijna geen vrachtauto’s, ik neem aan dat de meeste mensen grotendeels zelfvoorzienend zijn. Het openbaar vervoer bestaat uit oude busjes en gammele vrachtwagens die af en toe langs rijden. Overal kun je gasflessen krijgen, soms staan ze langs de weg met of zonder iemand er bij. Blijkbaar komt er die dag een wagen langs om ze om te wisselen en wordt de betaling op de een of andere manier geregeld.

We zien nauwelijks industrie of kantoren waar mensen zouden kunnen werken, behalve veel overheidsgebouwen. Er zijn wel veel kleine bedrijfjes in de dorpjes:  kleine winkeltjes, reparaties van auto’s en fietsen, smederijen (alle mooie deuren worden met de hand door de smid gemaakt en daarna geverfd). In ieder dorp lijkt wel een bakkerij te zijn. De broden worden per bakfiets of brommer naar alle kleine winkeltjes gebracht.

Overal is brood te krijgen

Grootschalige landbouw hebben we tot nu toe maar op een paar plaatsen gezien: rijen plastic, waarschijnlijk met aardbeien eronder? Op een paar plaatsen met meer water zijn olijfboomgaarden. En natuurlijk heel veel dadelpalmen, maar of die veel opbrengen?

De laatste twee weken rijden we door het meer welvarende noord-westen van Marokko. Ook weer interessant!